Τα περιστατικά μπούλινγκ μπορεί να ξεκινήσουν από μικρές ηλικίες στο σχολείο και συνήθως εμφανίζονται από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Στις μικρές ηλικίες εκδηλώνεται με:
- πειράγματα
- χτυπήματα
- υποτιμητικά σχόλια
- αποκλεισμό από παιχνίδια και δραστηριότητες
- καταστροφή των αγαπημένων παιχνιδιών και αντικειμένων του παιδιού.
Η εξάπλωση του bullying στα σχολεία της Ελλάδας
Έρευνες έχουν δείξει ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού συμβαίνει και στη χώρα μας. Μετά την ηλικία των 9 ετών και στην εφηβεία τα ποσοστά αυξάνονται και έχουν μελετηθεί περισσότερο. Σύμφωνα µε στοιχεία που έχει δημοσιεύσει το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας:
- 1 στους 5 εφήβους, δηλαδή ένα ποσοστό 19,1% έχει υποστεί εκφοβισμό εντός και εκτός σχολείου, ενώ 1 στους 7 εφήβους έχει υπάρξει θύτης.
- 19,8% με λεκτικά πειράγματα
- 18,8% με διάδοση ψεμάτων & φημών
- 13,4% με αστεία, σχόλια, χειρονομίες σεξουαλικού περιεχομένου
- 13,1% με αποκλεισμό από παρέες/δραστηριότητες
- 5,6% με άσχημους χαρακτηρισμούς για την εθνικότητα
- 4,5% με χρήση σωματικής βίας
- 3,5% με άσχημους χαρακτηρισμούς για τη θρησκεία ενός παιδιού
Αντίστοιχα τα στοιχεία που δημοσίευσε το υπουργείο παιδείας το 2015:
- Το 29% των μαθητών έχει ασκήσει βία σε βάρος συµµμαθητή τους σε ήπια – µέτρια συχνότητα.
- Το 10% των μαθητών έχουν υπάρξει θύματα ενδοσχολικής βίας από τους συµµμαθητές τους ή από παιδιά μεγαλύτερων τάξεων
Κατανόηση των διάφορων μορφών μπούλινγκ
Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους και είναι πολύ σημαντικό να ενημερωθούμε για αυτούς για να μάθουμε να τους αναγνωρίζουμε. To μπούλινγκ μπορεί να είναι άμεσο ή έμμεσο. Το άμεσο είναι να πετάξω κάτι σε κάποιον ή να μιλήσω άσχημα και το έμμεσο να διαδίδω ψευδείς φήμες για το άτομο. Στο σχολείο ανάμεσα στα παιδιά οι πιο διαδεδομένες μορφές εκφοβισμού είναι:
- το σωματικό μπούλινγκ
- το λεκτικό μπούλινγκ
- το ψυχολογικό και συναισθηματικό μπούλινγκ
- το διαδικτυακό μπούλινγκ
Παλαιότερα όταν συνέβαιναν περιστατικά όπου τα παιδιά ασκούσαν σωματική βία το ένα στο άλλο, θεωρούσαμε ότι είναι της “ηλικίας” και ότι είναι φυσιολογικό, ιδιαίτερα όταν συνέβαινε μεταξύ αγοριών.
Ευτυχώς σήμερα κατανοούμε και ενημερωνόμαστε ότι το να ξεπερνάμε τα όρια του σώματος κάποιου άλλου και να εκφραζόμαστε μέσω της βίας, δεν είναι αναπτυξιακό στάδιο και είναι πολύ σημαντικό να το διαχειριζόμαστε και να ενημερώνουμε τα παιδιά μας.
Το σωματικό μπούλινγκ είναι εύκολο να το αναγνωρίσουμε όπως και το λεκτικό (κοροϊδία, άσχημα και υποτιμητικά σχόλια) το συναισθηματικό και ψυχολογικό μπούλινγκ είναι μια μορφή που αναγνωρίζεται πιο δύσκολα.
Ας δούμε κάποια πραγματικά παραδείγματα που μπορεί να συμβούν στο σχολείο, στο παιδί μας και αφορούν στο συναισθηματικό και ψυχολογικό εκφοβισμό:
- Ένα παιδί απομονώνει το δικό μας παιδί, επαναλαμβανόμενα, από την παρέα.
- Ένα παιδί πιέζει συνέχεια το παιδί μας , να παίζουν ή να συζητάνε μόνο ότι θέλει το ίδιο
- Ένα παιδί πιέζει το δικό μας το παιδί να κάνει παρέα μόνο με αυτόν.
Είναι σημαντικό να δίνουμε σημασία και σε τέτοιες συμπεριφορές ανάμεσα στα παιδιά, πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, για να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τέτοιου είδους μορφές μπούλινγκ, όπως το συναισθηματικό και το ψυχολογικό.
Ακόμη μία σημαντική μορφή εκφοβισμού που πλέον αυξάνεται είναι το διαδικτυακό μπούλινγκ: Τα παιδιά πλέον έρχονται σε επαφή από πολύ μικρή ηλικία με την τεχνολογία, εκτίθενται στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης από νωρίς, με αποτέλεσμα να είναι πιο εύκολο να πέσουν θύματα εκφοβισμού μέσω διαδικτύου.
Πώς θα αναγνωρίσουμε ότι το παιδί μας μπορεί να βιώνει κάποια μορφή μπούλινγκ όταν δεν μας το έχει επικοινωνήσει;
Πολλές φορές τα παιδιά είναι δύσκολο να επικοινωνήσουν ένα τέτοιο περιστατικό στους γονείς τους ή τους δασκάλους τους. Για αυτό χρειάζεται να δίνουμε προσοχή στην συμπεριφορά τους, είτε στο σχολικό περιβάλλον, είτε στο οικογενειακό. Συνήθως, ένα παιδί που έχει υποστεί μπούλινγκ μπορεί να μην το επικοινωνήσει λεκτικά, αλλά υπάρχουν σημάδια που μπορούμε να παρατηρήσουμε:
- Αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά ή τις συνήθειες ύπνου
- Φόβος για τη μετάβαση στο σχολείο ή τη συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες
- Μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση
- Ανεξήγητοι τραυματισμοί ή μώλωπες
- Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε απολάμβανε
- Επαναλαμβανόμενη απουσία από το σχολείο χωρίς προφανή λόγο
- Γίνεται επιθετικό, παράλογο, ανήσυχο
- Εκφοβίζει ή θυματοποιεί άλλα παιδιά ή αδέρφια
- Σταματά να τρώει
- Φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό ή το ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο
- Τρομάζει, φέρεται αμήχανα όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό
- Αρχίζει να τραυλίζει
- Πέφτει η σχολική του επίδοση
- Του λείπουν πράγματα από τη σχολική του τσάντα
- Χάνει συνέχεια το κολατσιό του ή τα χρήματά του-επιστρέφει πεινασμένο
- Δίνει απίθανες εξηγήσεις για όλα τα παραπάνω
Δίνοντας προσοχή σε όλες αυτές τις αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού, χρειάζεται να ανοίξουμε έναν δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί, για να μπορέσει σταδιακά να μας το επικοινωνήσει, ώστε να είμαστε δίπλα του για να το στηρίξουμε.
Τα περιστατικά μπούλινγκ προκαλούν επιπτώσεις στην ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών. Αν δεν υπάρξει στήριξη από το οικογενειακό και σχολικό πλαίσιο, μεγαλώνοντας τα παιδιά θα έχουν υποστεί μια τραυματική εμπειρία.
Μέσα από αυτή τραυματική εμπειρία μπορεί να εμφανίσουν ψυχοσωματικά προβλήματα όπως αϋπνία, κατάθλιψη, στομαχικές διαταραχές, πονοκεφάλους. Μπορεί να εμφανίσουν χαμηλότερα επίπεδα προσαρμοστικότητας , αδυναμία διαχείρισης αλλαγών και αποφυγή δοκιμών για νέα πράγματα. Δυσκολεύονται με την ένταξή τους σε κοινωνικούς κύκλους, παρουσιάζουν έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο και έχουν πτώση στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.
Το περιστατικό εκφοβισμού αφήνει σίγουρα σημάδια σε ένα παιδί, όμως αυτό που το μετατρέπει σε τραυματική εμπειρία, είναι η έλλειψη στήριξης, αντιμετώπισης και ενδυνάμωσης από τους σημαντικούς άλλους ανθρώπους της ζωής του.
Γι’ αυτό και είναι σημαντικός ο ρόλος των γονέων στην ενημέρωση, την πρόληψη και την ενδυνάμωση των παιδιών για το φαινόμενο του εκφοβισμού.
Ο ρόλος των γονέων και των Κηδεμόνων
Η πρόληψη και η ενημέρωση για το φαινόμενο του μπούλινγκ ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία. Οι δύο πιο βασικοί πυλώνες που χρειάζεται να χτίσουμε με το παιδί μας είναι μια σχέση ασφάλειας και να βοηθήσουμε το παιδί μας να χτίσει την αυτοεκτίμησή του. Όταν το παιδί έχει υψηλή αυτοεκτίμηση πιο δύσκολα υιοθετεί ρόλους είτε θύματος είτε θύτη. Όταν το παιδί νιώθει ασφάλεια στο οικογενειακό του περιβάλλον, μπορεί πιο εύκολα να επικοινωνήσει τι του συμβαίνει. Για να μπορέσουμε να ενδυναμώσουμε το παιδί μας και τη σχέση, είναι σημαντικό από μικρή ηλικία να στηρίξουμε τον τρόπο ανατροφής του με μεθόδους θετικής διαπαιδαγώγησης:
- Δώστε χώρο να ακούγεται
- Αποδεχτείτε τα δύσκολα συναισθήματα του
- Μην του βάζετε ταμπέλες
- Μην χρησιμοποιείται μεθόδους τιμωρίας στη γονεϊκότητα
Μεγαλώνοντας σε ένα οικογενειακό πλαίσιο που το παιδί ακούγεται, δημιουργείτε ένα ασφαλές πλαίσιο , έτσι γινόμαστε η ασφαλής του βάση, για να μας μεταφέρει ό,τι το απασχολεί. Τέλος, γινόμαστε εμείς το παράδειγμά του για να μάθει έννοιες όπως την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό. Τα παιδιά, ειδικά στις μικρές ηλικίες, μαθαίνουν πιο εύκολα μέσω της μίμησης, οπότε όταν εμείς αλληλοεπιδράμε με σεβασμό και ενσυναίσθηση απέναντι στους άλλους, τα βοηθάμε να μάθουν να αλληλοεπιδρούν και τα ίδια με αυτόν τον τρόπο.
Τι μπορούμε να συμβουλεύσουμε το παιδί;
Σε ένα περιστατικό μπούλινγκ, το παιδί που το βιώνει, νιώθει φόβο, θυμό, πανικό, οπότε είναι σημαντικό να μην προτρέπουμε το παιδί να αντιδράσει με αντεπίθεση. Η βία δεν είναι απάντηση στη βία. Βοηθάμε το παιδί να μάθει να προστατεύεται και να αμύνεται. Εξηγήστε, ότι η αντεπίθεση εκείνη τη στιγμή θα πυροδοτήσει την κατάσταση. Ο στόχος είναι ο θύτης να αισθανθεί άβολα από την ίδια του τη συμπεριφορά.
- Προτείνετε στο παιδί να µην απομονώνεται. Είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσει τον θύτη όταν είναι µε φίλους.
- Βοηθήστε και βρείτε μαζί με τα παιδιά σας απαντήσεις που μπορούν να χρησιμοποιούν για να σταματήσουν το θύτη. Φράσεις όπως «στοπ»,«αρκετά», «σταμάτα» και «κανείς δεν το βρίσκει αστείο». Βοηθήστε να βρουν κάτι που τους ταιριάζει, ώστε να µπορούν να το χρησιμοποιήσουν και να απομακρυνθούν από το περιστατικό.
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλούν και να ζητούν βοήθεια από τους ενήλικες.
- Να αδιαφορεί για τον θύτη. Όσο λιγότερο αντιδρά και αδιαφορεί, ο θύτης νιώθει ασήμαντος.
Ο ρόλος των Σχολείων και της Κοινότητας
Για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του εκφοβισμού, ενεργό ρόλο πρέπει να έχει και η σχολική κοινότητα δίνοντας έμφαση στην πρόληψη και την ενημέρωση.
Πρέπει να γίνονται δράσεις για την εκπαίδευση των μαθητών, των καθηγητών και των γονέων σχετικά με τον εκφοβισμό και τις επιπτώσεις του. Να ενθαρρύνονται οι μαθητές να μιλήσουν στους καθηγητές, να αναφέρουν συμπεριφορές εκφοβισμού ακόμα και αν έχουν υπάρξει παρατηρητές ενός περιστατικού. Οι καθηγητές είναι σημαντικό να ανοίγουν δίαυλο επικοινωνίας με τα παιδιά και να είναι δίπλα τους, να παρέχουν υποστήριξη σε όποιον μαθητή υφίσταται εκφοβισμό.
Το σχολείο θα πρέπει να προωθεί μια κουλτούρα ένταξης και σεβασμού για κάθε παιδί. Για να υποστηρίξουμε τα παιδιά που έχουν υποστεί μπούλινγκ θα πρέπει να υπάρχει συνεργασία σχολείου και οικογένειας, για να δημιουργηθεί ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για το παιδί.
Συμβουλές Υποστήριξης των παιδιών Θυμάτων του Σχολικού εκφοβισμού και Μπούλινγκ
Όταν το παιδί μας έχει πέσει θύμα εκφοβισμού, το πιο σημαντικό είναι η στήριξη του οικογενειακού περιβάλλοντος. Είμαστε δίπλα στο παιδί σεβόμενοι τον χρόνο και το χώρο που χρειάζεται για να το ξεπεράσει.
Δίνουμε έμφαση στην σύνδεση μας με το παιδί και αφιερώνουμε ποιοτικό χρόνο κάνοντας δραστηριότητες μαζί.
Το παιδί αυτή την περίοδο χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να νιώθει ασφάλεια, μιλάμε μαζί του χωρίς να κρίνουμε την εμπειρία του, χωρίς να δώσουμε συμβουλές ή να μειώσουμε αυτό που νιώθει. Ακολουθούμε το παιδί και το ενδυναμώνουμε.
Αν χρειάζεται, απευθυνόμαστε σε ειδικό για το παιδί, σε μικρές ηλικίες βοηθάει η παιγνιοθεραπεία ενώ σε μεγαλύτερες η συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία. Ακόμα κι εμείς μπορεί αυτή την περίοδο να χρειάζεται να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό για υποστήριξη.
Το φαινόμενο του εκφοβισμού υπήρχε πάντα στην κοινωνία μας απλά δεν το ονοματίζαμε, δε δίναμε την πρέπουσα σημασία. Σήμερα όμως το αναγνωρίζουμε και ενημερωνόμαστε.
Κατανοούμε τις επιπτώσεις που έχει και πόσο σημαντικό είναι να προγραμματίζουμε δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης.
Το μπούλινγκ έχει µόνο θύματα. Είτε τα παιδιά είναι «θύτες» είτε «παρατηρητές» είτε «θύματα», στην πραγματικότητα όλα τα παιδιά θύματα είναι.
Ο τρόπος που ανατρέφουμε τα παιδιά μας ενδυναμώνει την ψυχοσυναισθηματική τους υγεία και ανοίγει τον δίαυλο επικοινωνίας.
Η ενσυναίσθηση και ο σεβασμός είναι αξίες που είναι σημαντικό να εντάξουμε στην γονεϊκότητά μας ώστε να μεγαλώσουμε μια γενιά που θα αλλάξει τα δεδομένα στην κοινωνία μας.
Δράσεις της roe σχετικά με το bullying? πως μπορεί η roe να βοηθήσει (αν μπορεί)
Στη roē, αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο των γονέων, έχουμε δημιουργήσει σεμινάρια και ομάδες ενδυνάμωσης. Χτίζοντας ένα δίαυλο επικοινωνίας με τα παιδιά μας, είμαστε δίπλα τους για να τα στηρίξουμε σε όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν. Η roē με τα προγράμματά της είναι δίπλα στους γονείς και τα σχολεία.
