Η ανάγκη για τη θέσπιση ορίων ξεκινάει από πολύ μικρές ηλικίες. Τα όρια χρειάζονται στην σχέση γονέα και παιδιού, γιατί προσφέρουν ασφάλεια στο παιδί. Το σημαντικό όμως, είναι σε ποιες περιπτώσεις θέτουμε όρια και με ποιον τρόπο τα θέτουμε. Ο τρόπος που θα θέσουμε τα όρια, συμβάλλει στο χτίσιμο της υγιούς σχέσης μεταξύ γονέα και παιδιού. Θα δούμε παρακάτω, πώς μπορούμε, λοιπόν, να θέτουμε όρια χωρίς τιμωρία και να ενδυναμώνουμε τη σχέση μας με το παιδί μας.
Τι είναι τα όρια
Πριν μιλήσουμε για το πώς θέτουμε τα όρια, χρειάζεται να κατανοήσουμε τι σημαίνει η λέξη “όριο”. Το όριο είναι το σημείο που θέτουμε αναφορικά με το τι μπορούμε να αποδεχτούμε, σε σχέση με τις πράξεις και τα λόγια από κάποιον άλλο. Τα όρια είναι σωματικά, ψυχικά και συναισθηματικά.
- Τα σωματικά όρια αφορούν το κατά πόσο επιτρέπουμε -και σε ποιον- να μας αγγίξει, και με ποιόν τρόπο.
- Τα ψυχικά όρια αφορούν τις σκέψεις, τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας.
- Τα συναισθηματικά όρια αφορούν το κατά πόσο επιτρέπουμε να μας επηρεάζουν τα συναισθήματα των άλλων.
Γιατί τα όρια έχουν σημασία στις σχέσεις μεταξύ γονέα και παιδιού
Τα όρια είναι το “όχι” μας στους άλλους, που πολλές φορές δυσκολευόμαστε να το πούμε, γιατί φοβόμαστε μήπως δεν μας αποδεχτούν. Για αυτό, είναι πάρα πολύ σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά μας να αναγνωρίζουν τα δικά τους προσωπικά όρια και να μπορούν να τα εκφράζουν. Οι γονείς χρειάζεται να βοηθούν τα παιδιά να μάθουν από μικρή ηλικία τα προσωπικά τους όρια, όπως επίσης και να θέτουν όρια στα παιδιά για την προστασία τους. Το πρόβλημα, δυστυχώς, είναι ότι όταν μιλάμε για όρια μεταξύ γονέα και παιδιού έχουμε συνδέσει τα όρια με την τιμωρία.
Η τιμωρία όμως, αποδυναμώνει τη σχέση μας με το παιδί και καθώς μεγαλώνει δεν θα νιώθει ότι είμαστε η ασφαλής του βάση. Με την τιμωρία μπορεί προσωρινά να σταματήσει η δύσκολη συμπεριφορά, αλλά δεν μαθαίνει στα παιδιά την αυτορρύθμιση και την αυτοπειθαρχία. Δεν κατανοούν γιατί έκαναν λάθος και πώς μπορούν να το διορθώσουν, αντίθετα μπορεί να φοβηθούν. Για αυτό χρειάζεται να αναρωτηθούμε πού θέλουμε να στηριχτεί η σχέση μας με τα παιδιά μας, στον φόβο ή στην ανοιχτή επικοινωνία, την κατανόηση και την ενσυναίσθηση;
Θέτοντας όρια με σεβασμό:
- Χτίζεται η αυτοεκτίμησή τους
- Τα παιδιά κατανοούν τί έκαναν λάθος και εστιάζουν στη λύση του προβλήματος.
- Αυξάνεται η ηθική τους κρίση
- Μαθαίνουν να συνεργάζονται και να θέτουν τα δικά τους όρια
- Αυξάνεται η ενσυναισθητική τους συμπεριφορά
- Χτίζεται εμπιστοσύνη μεταξύ γονέα και παιδιού
- Ενδυναμώνεται η σχέση μεταξύ γονέα και παιδιού
Η καθημερινότητα για τους γονείς πολλές φορές είναι δύσκολη και μπορεί να επικρατούν μάχες με τα παιδιά, για τα πιο απλά πράγματα. Ο χρόνος που μπορεί να χρειάζεται ένα παιδί για να ντυθεί , τα έντονα συναισθήματα που μπορεί να εκφράσει ένα νήπιο για κάτι που δεν έγινε όπως ήθελε, μας κάνουν πολλές φορές να μην μπορούμε να διαχειριστούμε τις δύσκολες συμπεριφορές και να θέτουμε όρια με φωνές.
Κοινές προκλήσεις στον καθορισμό ορίων
- Θέλουμε να βάλουμε όρια και δεν είμαστε συνεπείς, γιατί το παιδί μας αντιδρά έντονα
- Νιώθουμε ενοχές που μπορεί να φωνάξαμε
- Δεν έχουμε χρόνο να διαπραγματευτούμε και να κάνουμε μια συζήτηση, εκθέτοντας τις δικές μας ανάγκες, τα δικά μας όρια, αλλά ακούγοντας και τις ανάγκες του παιδιού
- Η πίεση και η κούραση της καθημερινότητας
- Ο δικός μας τρόπος ανατροφής και το πώς μας είχαν μάθει οι δικοί μας γονείς να αναγνωρίζουμε τα προσωπικά μας όρια και να τα εκφράζουμε, πολλές φορές μπαίνουν εμπόδιο στο πώς θα διαχειριστούμε τα όρια με τα δικά μας παιδιά
- Αρκετές φορές γινόμαστε απόλυτοι και άκαμπτοι στη θέσπιση ορίων
- Δεν αναγνωρίζουμε καν τα δικά μας όρια και δεν μπορούμε να τα εκφράσουμε, με αποτέλεσμα να μην βάζουμε καθόλου όρια
Αποτελεσματικοί τρόποι καθορισμού ορίων
Για να μπορέσουμε να θέσουμε όρια με σεβασμό και χωρίς τιμωρίες, είναι σημαντικό πρώτα από όλα να ενημερωθούμε για το πώς θα θέσουμε όρια ανάλογα την ηλικία και για ποιο λόγο πάμε να θέσουμε κάποιο συγκεκριμένο όριο. Πριν θέσουμε ένα όριο, ας αναρωτηθούμε:
- Είναι λογικό;
- Είναι απλό;
- Είναι πολύτιμο ως εκπαιδευτικό εργαλείο;
- Έχει σκοπό;
Πώς θα βοηθήσει το παιδί αυτό το όριο, το προστατεύει; Θα του μάθει κάτι για τα προσωπικά του όρια; Θα του μάθει πώς να θέσει όρια στην αλληλεπίδρασή του με τα άλλα παιδιά;
Έχοντας, αρχικά, στο μυαλό μας το παραπάνω, ας δούμε και τι άλλο είναι σημαντικό για να μπορούμε να θέτουμε όρια :
-
Ενημέρωση για τα αναπτυξιακά στάδια του παιδιού
Λαμβάνοντας υπόψη, την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, επικοινωνούμε διαφορετικά τα όρια μας και έχουμε τις ανάλογες προσδοκίες. Τα παιδιά που δεν έχουν ακόμα κατακτήσει τη λεκτική επικοινωνία, δεν μπορούν ακόμα αναπτυξιακά να κατανοήσουν έννοιες όπως το μοίρασμα των παιχνιδιών ή την δυνατότητα να μπουν στη θέση του άλλου. Ακόμα, στις μικρές ηλικίες, τα παιδιά δεν έχουν καθόλου έλεγχο στις παρορμήσεις τους. Η δημιουργία πολλών κανόνων και οι απαγορεύσεις στις ηλικίες 0-3 , πιθανόν να απελπίσουν και το γονιό και το παιδί. Σε αυτές τις ηλικίες, η προστασία του παιδιού είναι γονεϊκή ευθύνη. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, χτίζουμε πρώτα την επικοινωνία μας με το παιδί, συνδεόμαστε μαζί του και μετά θέτουμε το όριο. Αν για παράδειγμα, πάμε σε ένα παιδί 5 ετών να του ζητήσουμε να κλείσει την τηλεόραση, είναι πολύ πιθανόν να μην μας ακούσει. Πρώτον, γιατί η αποσύνδεση από τις οθόνες είναι δύσκολη για ένα μικρό παιδί, αλλά και γιατί χρειάζεται πρώτα να συνδεθούμε μαζί του. Να κάτσουμε μαζί του, να δούμε τι βλέπει, τι το ενδιαφέρει και μετά να του εξηγήσουμε ότι θα το κλείσουμε. Αναγνωρίζοντας τα αναπτυξιακά στάδια του παιδιού, αναπτύσσουμε και εμείς τις αντίστοιχες προσδοκίες, ανάλογα την ηλικία και τις ικανότητες του παιδιού.
-
Δημιουργώντας ένα περιβάλλον με περισσότερα ναι
Τα παιδιά έχουν ανάγκη να μπορούν να εξερευνήσουν το περιβάλλον που βρίσκονται. Δημιουργούμε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου το παιδί θα μπορεί να εξερευνήσει και παρέχουμε επιλογές στο τι μπορεί να κάνει και στο τι όχι. Είναι καλύτερο να εστιάζουμε στο τι επιτρέπεται να κάνει και όχι στο τι δεν επιτρέπεται. Προτού πείτε όχι, αναρωτηθείτε για ποιο λόγο θέλετε να πείτε όχι. Είναι μια δραστηριότητα επικίνδυνη, ή μια δραστηριότητα που με δυσκολεύει; Δώστε εναλλακτικές στο τι άλλο μπορεί να κάνει το παιδί.
-
Βλέποντας τις αιτίες πίσω από τις δύσκολες συμπεριφορές των παιδιών
Όταν βλέπουμε μια δύσκολη συμπεριφορά στα παιδιά, μια συμπεριφορά με ένταση, συνήθως θέλουμε να τη σταματήσουμε και να βάλουμε ένα όριο. Είναι σημαντικό να μπαίνουν όρια στις συμπεριφορές που δεν επιτρέπονται, όμως, δεν μπορούμε να βάλουμε όριο στα συναισθήματα του παιδιού. Θα βάλουμε όριο, αν το παιδί μας πετάει πράγματα, δεν θα βάλουμε όριο όμως, στο αν είναι λυπημένο ή θυμωμένο. Θα του δείξουμε τρόπους που μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του. Υπάρχει πάντα ένας λόγος που τα παιδιά εκφράζουν δύσκολες συμπεριφορές. Αν εντοπίσουμε την αιτία, ακόμα και αν τα παιδιά δεν πετύχουν αυτό που ήθελαν, εκείνη τη στιγμή θα νιώσουν ότι κάποιος τους καταλαβαίνει.
-
Θέτοντας όρια με ενεργητική ακρόαση
Σε μεγαλύτερες ηλικίες, επικοινωνούμε τα όρια χρησιμοποιώντας την ενεργητική ακρόαση. Η ενεργητική ακρόαση βασίζεται σε μια ειλικρινή επικοινωνία όπου ακούμε την ανάγκη του παιδιού, επικοινωνούμε τη δική μας ανάγκη και προσπαθούμε να βρούμε μια λύση. Με την ενεργητική ακρόαση δίνεται ο χώρος στο παιδί να ακούγεται .
-
Κάνοντας ένα βήμα πίσω
Πολλές φορές θέλουμε το παιδί να έχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, ή θέλουμε να θέσουμε ένα όριο, γιατί πιστεύουμε ότι θα βοηθήσει το παιδί, μας δυσκολεύει όμως να αφήσουμε το παιδί να βιώσει μια φυσική συνέπεια. Αν, για παράδειγμα, ένα παιδί επιλέξει και δε θέλει να διαβάσει μια μέρα, αν δεν εμπλακούμε θα βιώσει τις συνέπειες στο σχολείο και θα πάει αδιάβαστο. Δεν είναι πάντα εύκολο, ως γονείς, να συγκρατούμαστε και να αφήνουμε τα παιδιά να βιώνουν φυσικές συνέπειες, ακόμα και εκεί, όμως, είναι σημαντικό να επικοινωνούμε πώς νιώθουμε εμείς με αυτό, ότι είναι ένα δικό μας προσωπικό όριο.
-
Αναγνωρίζοντας τα δικά μας όρια
Ξεκινάμε, λοιπόν, πρώτα από εμάς. Βάζουμε τα δικά μας προσωπικά όρια στην αλληλεπίδρασή μας με τα παιδιά. Εκφράζουμε τις δικές μας ανάγκες. Δίνουμε σημασία στην αυτοφροντίδα μας. Η φροντίδα προς τον εαυτό μας μας ενδυναμώνει, ώστε να είμαστε πιο γεμάτοι και πιο ήρεμοι να αποδεχτούμε τα δύσκολα συναισθήματα και τις δύσκολες συμπεριφορές των παιδιών και να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με πιο ήπιο τρόπο τα όρια μας.
Κοινές “παγίδες” προς αποφυγή
Όταν γινόμαστε γονείς, δεν μας προετοιμάζει κανείς για το τι θα γίνει, η πίεση, η κούραση και τα δικά μας προσωπικά βιώματα συχνά μπαίνουν εμπόδιο στην επικοινωνία με τα παιδιά μας. Ακόμα, πολλές φορές έχουμε υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό μας, με αποτέλεσμα να νιώθουμε συχνά ενοχές. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι επειδή η θέσπιση ορίων βασίζεται στην επικοινωνία, αλλά και στην ηλικία των παιδιών, κάποιες φορές η επικοινωνία θα είναι πιο δύσκολη και κάποιες φορές πιο εύκολη. Κάποιες μέρες θα είναι πιο εύκολες και κάποιες μέρες θα είναι πιο δύσκολες. Σημασία έχει να προσπαθούμε να ενδυναμώνουμε τη σχέση μας με τα παιδιά μας.
Τα όρια είναι σημαντικά για τα παιδιά και χρειάζεται να υπάρχουν, αλλά χρειάζεται να τα επικοινωνούμε με σεβασμό και όχι με μεθόδους τιμωρίας. Στη roē, δίνοντας σημασία στο ρόλο του γονέα, έχουμε δημιουργήσει σεμινάρια και ομάδες ενδυνάμωσης που στηρίζουν τους γονείς.
Δείτε εδώ το σχετικό σεμινάριο της Έλενας Κοντογιάννη, με θέμα “Θετική Διαπαιδαγώγηση και Όρια”
