Υπάρχουν κάποιες στιγμές στη ζωή μας που νιώθουμε να κυριευόμαστε από σκέψεις. Ίσως σκεφτόμαστε κάτι άσχημο που θα μπορούσε να συμβεί, ή αισθανόμαστε την ανάγκη να κάνουμε κάτι συγκεκριμένο για να νιώσουμε ότι έχουμε τον έλεγχο. Αυτό είναι κάτι που όλοι μας έχουμε βιώσει, έστω και στιγμιαία.
Όμως για κάποιους ανθρώπους, αυτές οι σκέψεις είναι διαρκής, καθημερινές και σίγουρα εξαντλητικές. Είναι μια πάλη που τους εμποδίζει να ζήσουν όπως θέλουν, να βιώνουν το εδώ και τώρα, να χαρούν στιγμές, σχέσεις, επιτυχίες. Αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής (ΙΨΔ).
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι πολύ πιο συχνή απ’ όσο πιστεύουμε. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, επηρεάζει περίπου το 2-3% του πληθυσμού παγκοσμίως. Δεν κάνει διακρίσεις ανά φύλο, ηλικία ή κοινωνικό υπόβαθρο.
Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ;
Το ΙΨΔ είναι μια αγχώδης διαταραχή, κατά την οποία το άτομο βιώνει επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες σκέψεις (ιδεοληψίες) και αισθάνεται την ανάγκη να εκτελέσει συγκεκριμένες πράξεις (ψυχαναγκασμούς) για να μειώσει την ένταση αυτών των σκέψεων ή να αποτρέψει κάτι “κακό” που θεωρούν ότι θα τους συμβεί.
Οι ιδεοληψίες συνήθως δεν συνάδουν με τις αξίες του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι προκαλούν ντροπή, ενοχές, φόβο ή δυσφορία. Οι ψυχαναγκασμοί μοιάζουν με μια ανακουφιστική διέξοδο, όμως στην πραγματικότητα ενισχύουν τον φαύλο κύκλο της διαταραχής.
Παράδειγμα: Η Ελένη, 28 ετών, έχει συνεχώς στο μυαλό της την ιδέα ότι θα μολύνει τους γονείς της με μικρόβια, παρόλο που ξέρει ότι είναι υγιής. Πλένει τα χέρια της πάνω από 70 φορές τη μέρα, απολυμαίνει αντικείμενα και αποφεύγει την επαφή. Νιώθει παγιδευμένη, αλλά δεν μπορεί να σταματήσει.
Η ιδεοληψία στο συγκεκριμένο παράδειγμα είναι η σκέψη ότι θα μολύνει τους γονείς της ενώ ο ψυχαναγκασμός είναι ότι νιώθει την ανάγκη να πλύνει πάρα πολλές φορές τα χέρια της.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν είναι απλά η επιθυμία για τάξη ή καθαριότητα. Είναι μια διαταραχή που μπορεί να επηρεάσει σε βάθος την εργασία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την αυτοεκτίμηση και γενικότερα την ποιότητα ζωής.
Συμπτώματα της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εκφράζεται μέσα από δύο βασικές συμπεριφορές: τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς. Συνήθως οι δύο λειτουργούν μαζί, αλλά κάποιες φορές ένα άτομο μπορεί να εμφανίζει κυρίως το ένα από τα δύο.
Τι είναι οι ιδεοληψίες
Οι ιδεοληψίες είναι παρεισφρητικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που “εισβάλλουν” στο μυαλό χωρίς έλεγχο. Το άτομο δεν θέλει αυτές τις σκέψεις, αλλά δεν μπορεί να τις σταματήσει.
Παραδείγματα ιδεοληψιών:
- «Αν δεν αγγίξω 3 φορές το πόμολο, κάτι κακό θα συμβεί.»
- «Αν δεν καθαρίσω σωστά το πάτωμα, κάποιος θα μολυνθεί εξαιτίας μου.»
- «Είμαι σίγουρος ότι έκλεισα το μάτι της κουζίνας; Κι αν όχι, και πάρει φωτιά το σπίτι;.»
Οι σκέψεις αυτές είναι ακούσιες και το άτομο νιώθει ντροπή που τις έχει. Συχνά, οι ιδεοληψίες προκαλούν πολύ πιο έντονο άγχος απ’ όσο μπορούν να αντιληφθούν οι γύρω του.
Τι είναι οι ψυχαναγκασμοί;
Οι ψυχαναγκασμοί είναι τελετουργικές πράξεις που το άτομο εκτελεί για να “καταπολεμήσει” το άγχος που προκαλεί η ιδεοληψία.
Παραδείγματα ψυχαναγκασμών:
- Πλύσιμο χεριών με συγκεκριμένο τρόπο και διάρκεια.
- Μέτρημα αντικειμένων, λέξεων ή βημάτων.
- Επανάληψη φράσεων, προσευχών ή λέξεων στο μυαλό.
- Αποφυγή: αποφεύγει μέρη, ανθρώπους ή καταστάσεις που “πυροδοτούν” σκέψεις.
Αίτια εμφάνισης της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Δεν υπάρχει ένας μόνο παράγοντας που προκαλεί το ΙΨΔ. Είναι συνήθως το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού:
🔹 Γενετικοί παράγοντες
Έρευνες δείχνουν ότι η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να έχει κληρονομική βάση. Άτομα που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με τη διαταραχή έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης.
🔹 Νευρολογικοί παράγοντες
Η λειτουργία του εγκεφάλου, ειδικά περιοχών που σχετίζονται με την επεξεργασία του φόβου και την παρορμητική συμπεριφορά, φαίνεται να παίζει ρόλο.
🔹 Ψυχολογικοί παράγοντες
Τελειομανία, αυξημένο αίσθημα ευθύνης, υπερβολική ανάγκη για έλεγχο, άκαμπτα σχήματα σκέψης συχνά ενισχύουν την ανάπτυξη του ΙΨΔ.
🔹 Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Τραυματικές εμπειρίες, αυστηρή ανατροφή, κοινωνικό άγχος ή ακόμη μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης ΙΨΔ.
Πώς γίνεται η διάγνωση.
Η σωστή διάγνωση είναι το πρώτο βήμα προς την αποδοχή και τη θεραπεία.
Η αξιολόγηση γίνεται συνήθως από ψυχολόγο ή ψυχίατρο, μέσα από:
- Κλινική συνέντευξη
- Ερωτηματολόγια αξιολόγησης (π.χ. Y-BOCS)
- Παρατήρηση συμπεριφορών
- Συζήτηση για τον αντίκτυπο των συμπτωμάτων στη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητα.
Επιλογές θεραπείας για την Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΙΨΔ)
Δουλεύουμε με τις σκέψεις και τα μοτίβα. Εξετάζουμε πώς οι πεποιθήσεις δημιουργούν άγχος και πώς μπορούμε να τις αποδομήσουμε και να τις ξαναδομήσουμε.
Έκθεση με Παρεμπόδιση Αντίδρασης (ERP)
Π.χ. η Κατερίνα, που φοβάται τα μικρόβια, εκτίθεται σταδιακά σε βρώμικα αντικείμενα και μαθαίνει να μην πλένει τα χέρια της μετά. Το άγχος αρχικά αυξάνεται, αλλά με τη βοήθεια του θεραπευτή μειώνεται με τον καιρό.
Φαρμακευτική αγωγή
Φάρμακα όπως SSRIs μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά, ειδικά όταν τα συμπτώματα είναι έντονα.
Εναλλακτικές θεραπείες
Mindfulness, yoga, διατροφή, ασκήσεις αναπνοής και άλλες θεραπείες μπορούν να φανούν ιδιαίτερα βοηθητικές.
Πότε να ζητήσεις βοήθεια;
Αν η σκέψη «κάτι πάει λάθος με μένα» έχει γίνει καθημερινότητα.
Αν νιώθεις ότι χάνεις τη ζωή σου επειδή πρέπει να «ελέγχεις» ή να «προστατεύεις» συνεχώς.
Αν έχεις κουραστεί να παλεύεις μόνος σου.
Τότε είναι ώρα να ζητήσεις βοήθεια. Και δεν είναι ντροπή. Είναι ένδειξη ψυχικής δύναμης.
Ο ρόλος της roē
Στην roē εστιάζουμε στη θεραπευτική σχέση, στην αποδοχή και στη δημιουργία ενός χώρου όπου όλοι νιώθουν ασφάλεια αποδοχή και συνεχής υποστήριξη.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν σε καθορίζει. Είσαι πολύ περισσότερα από τις σκέψεις σου. Η ζωή σου μπορεί να αποκτήσει ξανά roē, απλότητα και ομορφιά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Abramowitz, J. S., McKay, D., & Taylor, S. (2008). Obsessive-compulsive disorder: Subtypes and spectrum conditions. Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-045046-9.X5001-6
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Clark, D. A. (2004). Cognitive-behavioral therapy for OCD. Guilford Press.
Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1996). Psychological treatment for obsessive-compulsive disorder. In M. R. Mavissakalian & R. F. Prien (Eds.), Long-term treatments of anxiety disorders (pp. 285–309). American Psychiatric Press.
Freeston, M. H., Ladouceur, R., Thibodeau, N., & Gagnon, F. (1992). Cognitive intrusions in a non-clinical population: II. Associations with depressive, anxious, and compulsive symptoms. Behaviour Research and Therapy, 30(3), 263–271. https://doi.org/10.1016/0005-7967(92)90073-T
