Όπως είχαμε δει και σε προηγούμενο άρθρο, Νάρκισσος: Σημάδια ,συμπεριφορές και η σχέση μαζί του, οι σχέσεις με άτομα που παρουσιάζουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά χαρακτηρίζονται από υψηλή συναισθηματική ένταση και ιδιαίτερη πολυπλοκότητα. Συχνά ξεκινούν με έντονη γοητεία, όπου το άτομο φαίνεται να είναι ακαταμάχητο, γεμάτο αυτοπεποίθηση με αποτέλεσμα να σκέφτεσαι πως είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό .
Ωστόσο, καθώς η σχέση εξελίσσεται, αποκαλύπτονται οι τοξικές συμπεριφορές που περιλαμβάνουν χειραγώγηση, έλλειψη ενσυναίσθησης και ψυχολογική κακοποίηση. Η δυσκολία στην κατανόηση και απομάκρυνση από αυτές τις σχέσεις δημιουργεί ένα πολύπλοκο συναισθηματικό περιβάλλον, το οποίο πολλοί άνθρωποι σήμερα βιώνουν με ένταση.
Το φαινόμενο της επανασύνδεσης
Ένα από τα πιο δυσκολονόητα φαινόμενα που παρατηρούνται σε τέτοιες σχέσεις είναι η επανασύνδεση, δηλαδή η επιστροφή του θύματος σε μια σχέση που έχει ήδη αποδειχθεί τοξική. Αυτή η επανασύνδεση προκαλεί συναισθηματική σύγχυση και συχνά οδηγεί σε επανάληψη του ίδιου μοτίβου κακοποίησης.
Στον κλάδο της ψυχολογίας αναγνωρίζουμε ότι πίσω από αυτό το φαινόμενο κρύβονται βαθύτεροι μηχανισμοί συμπεριφοράς (μοτίβα) που αφορούν την ανάγκη για ασφάλεια, την χαμηλή αυτοεκτίμηση και τη διαχείριση του τραύματος που έχει δημιουργηθεί στο παρελθόν(κυρίως στην παιδική μας ηλικία).
Γιατί το θέμα αφορά πολλούς ανθρώπους σήμερα;
Στη σύγχρονη κοινωνία, με την ευρεία διάδοση της πληροφορίας και την αυξημένη ευαισθητοποίηση γύρω από θέματα ψυχικής υγείας, περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να αναγνωρίζουν τα ναρκισσιστικά μοτίβα και τις συνέπειές τους. Παράλληλα, η κοινωνική απομόνωση, το άγχος και η ανάγκη για συναισθηματική επιβεβαίωση καθιστούν τα θύματα πιο ευάλωτα σε τέτοιες σχέσεις. Ως αποτέλεσμα, η επανασύνδεση με νάρκισσους αποτελεί ένα κοινό και επίκαιρο ζήτημα που αφορά πολλούς, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να απομακρυνθείς;
Ο φαύλος κύκλος: εξιδανίκευση – υποτίμηση – απόρριψη – επανασύνδεση
Οι σχέσεις με ναρκισσιστές ακολουθούν έναν χαρακτηριστικό φαύλο κύκλο που περιλαμβάνει φάσεις εξιδανίκευσης, όπου ο νάρκισσος παρουσιάζεται ως τέλειος και ακαταμάχητος, ακολουθούμενη από υποτίμηση, όπου αρχίζουν οι κακοποιητικές συμπεριφορές. Η απόρριψη είναι συχνά ξαφνική και οδυνηρή, προκαλώντας βαθιά θλίψη αλλα και σύγχυση. Παρ’ όλα αυτά, ακολουθεί η επανασύνδεση, όπου το θύμα συχνά επιστρέφει στην τοξική σχέση, παγιδευμένο στον κύκλο αυτό.
Συναισθηματικό δέσιμο και ο «δεσμός τραύματος» (trauma bond)
Ένα από τα πιο περίπλοκα και επώδυνα συναισθηματικά φαινόμενα που παρατηρούνται σε σχέσεις με ναρκισσιστές είναι ο λεγόμενος δεσμός τραύματος (trauma bond). Πρόκειται για έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ θύματος και θύτη, όταν η κακοποίηση συνδυάζεται με περιστασιακές στιγμές τρυφερότητας, «αγάπης» ή μετάνοιας, δημιουργώντας μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά έντασης, αποσύνδεσης και επαναπροσέγγισης.
Ο όρος έχει τις ρίζες του στην μελέτη του ψυχοθεραπευτή Patrick Carnes, ο οποίος περιέγραψε τον δεσμό τραύματος ως το αποτέλεσμα μιας κυκλικής κακοποίησης, όπου ο εγκέφαλος αρχίζει να συνδέει την ανακούφιση που έρχεται μετά την κακοποίηση με το ίδιο το πρόσωπο που την προκάλεσε. Είναι ένας δεσμός που μοιάζει με αγάπη, αλλά στην πραγματικότητα συντηρείται από τον φόβο, τη σύγχυση και την ελπίδα ότι τα πράγματα θα φτιάξουν.
Η ελπίδα αλλαγής: γιατί τα θύματα δίνουν δεύτερες (και τρίτες) ευκαιρίες
Πολλοί επιστρέφουν στη σχέση επειδή διατηρούν την ελπίδα ότι ο νάρκισσος θα αλλάξει και η σχέση θα γίνει υγιής. Αυτή η ελπίδα, παρόλο που συχνά είναι ουτοπική, τροφοδοτείται από τις στιγμές όπου ο νάρκισσος εμφανίζεται μεταμελημένος και είναι πολύ προσεχτικός στο πως να συμπεριφερθεί με σκοπό να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη. Το θύμα συχνά επενδύει συναισθηματικά σε αυτή την προοπτική, διστάζοντας να κόψει οριστικά τον δεσμό, και εκεί ξεκινάει και συνεχίζεται αέναα ο φαύλος κύκλος.
Το φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας και αυτο-ενοχοποίησης
Στην σχέση με τον νάρκισσο αλλά και γενικότερα σε τοξικές σχέσεις συχνά παρατηρείται ένα ψυχολογικό φαινόμενο που εξηγεί γιατί κάποιος παραμένει προσκολλημένος, παρόλο που βλέπει ξεκάθαρα τα σημάδια κακοποίησης. το φαινόμενο αυτό ονομάζεται, γνωστική ασυμφωνία.
Ο όρος αυτός περιγράφει την ένταση που νιώθουμε όταν οι σκέψεις, οι αξίες ή οι πεποιθήσεις μας έρχονται σε σύγκρουση με τη συμπεριφορά μας ή με γεγονότα που βιώνουμε.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το άτομο πιστεύει βαθιά ότι αξίζει αγάπη, σεβασμό και ασφάλεια. Όταν όμως βιώνει απόρριψη, χειρισμό ή κακοποίηση από τον/την σύντροφό του, ο εγκέφαλός του έρχεται σε γνωστική σύγκρουση: «Αξίζω αγάπη – αλλά αυτός/αυτή με πληγώνει. Άρα κάτι δεν ταιριάζει εδώ…»
Και επειδή αυτή η ασυμφωνία προκαλεί έντονη ψυχική δυσφορία, το άτομο προσπαθεί (συνήθως ασυνείδητα) χαμηλώσει αυτή την εσωτερική φωνή, Πώς; Προσαρμόζοντας την πραγματικότητα, με τρόπο που να διατηρεί την ελπίδα και να μειώνει την απειλή. Έτσι γεννιούνται σκέψεις όπως:
- «Ίσως εγώ φταίω που του μίλησα έτσι.»
- «Έχει περάσει δύσκολα στη ζωή του, να είμαι πιο υπομονετική/ος.»
- «Μπορεί να τον πίεσα πολύ, δεν είναι κακός άνθρωπος.»
- «Αφού με αγαπάει… δεν γίνεται να είναι κακοποιητικός/ή.»
Αυτή η διαδικασία ονομάζεται γνωστική αναδόμηση με βάση το συναίσθημα: δηλαδή το άτομο δεν ερμηνεύει τις καταστάσεις με βάση την αλήθεια, αλλά με βάση αυτό που έχει ανάγκη να πιστέψει, ώστε να μη διαλυθεί ψυχικά. Κι εκεί ακριβώς γεννιέται η αυτοενοχοποίηση.
Η αυτοενοχοποίηση ως μηχανισμός προστασίας
Το να κατηγορούμε τον εαυτό μας λειτουργεί, μα κάνει παραδόξως να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο. Αν το πρόβλημα «είναι δικό μου», τότε ίσως μπορώ να το φτιάξω. Αν κάνω κάτι σωστά, αν αλλάξω λίγο, τότε ίσως ο άλλος θα με αγαπήσει περισσότερο. Αυτή η σκέψη, όσο επώδυνη κι αν είναι, είναι πιο «ασφαλής» από την πλήρη αναγνώριση ότι ο άλλος δεν πρόκειται να αλλάξει, και ότι η σχέση δεν είναι ασφαλής.
Η ενοχή, λοιπόν, γίνεται μια εσωτερική εξήγηση για να αποφύγει το άτομο τον πόνο της απογοήτευσης και της εγκατάλειψης. Όμως, όσο περισσότερο ενοχοποιεί τον εαυτό του, τόσο περισσότερο καθηλώνεται σε ένα ρόλο υποταγής, μειωμένη αξίας και εκεί ακριβώς σε αυτό το σημείο γεννιέται η συνεξάρτηση.
Τι κρύβεται πίσω από την επιθυμία για επανασύνδεση;
Η επιθυμία για επιστροφή σε μια σχέση με νάρκισσο συχνά πηγάζει από βαθιά συναισθηματικά κενά. Το θύμα αναζητά επιβεβαίωση και αποδοχή που νιώθει ότι μπορεί να λάβει μόνο μέσα από αυτή τη σχέση.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση επίσης παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς το άτομο δεν αισθάνεται ικανό να βρει αγάπη και ασφάλεια αλλού. Επιπλέον, ο φόβος της μοναξιάς και της απόρριψης είναι παράγοντες που ενισχύουν την ανάγκη να παραμείνει συναισθηματικά δεμένο με τον νάρκισσο, ακόμα και όταν αυτή η σχέση είναι επιβλαβής τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.
Τι να περιμένεις αν ξαναμπείς σε σχέση με νάρκισσο;
Η επανασύνδεση με έναν νάρκισσο σπάνια φέρνει ουσιαστική αλλαγή. Τα μοτίβα της τοξικής συμπεριφοράς τείνουν να επαναλαμβάνονται, με τον νάρκισσο να επιδεικνύει ξανά χειραγώγηση και έλλειψη ενσυναίσθησης.
Η ψευδαίσθηση της αλλαγής μπορεί να προκύψει από προσωρινές βελτιώσεις ή λόγια θελκτικά, αλλά δεν αντανακλά σε μόνιμη μεταμόρφωση της προσωπικότητας απλά σε μια παροδική αλλαγή, σαν να παίζει έναν ρόλο μέχρι να κερδίσει αυτό που θέλει και μετά κενό.
Πώς να προστατευτείς και να “κερδίσεις” έναν νάρκισσο
Θέσπιση και διατήρηση ορίων
Το πιο σημαντικό βήμα για την προστασία του εαυτού είναι η θέσπιση σαφών ορίων. Είναι κρίσιμο να διατηρούνται αυτά τα όρια με συνέπεια, χωρίς να επιτρέπεται η παραβίασή τους ή η συναισθηματική χειραγώγηση.
Συνειδητοποίηση και αποδοχή της πραγματικότητας
Η αποδοχή της πραγματικότητας της σχέσης και των ορίων της αλλαγής που μπορεί να επιφέρει ο νάρκισσος βοηθά το θύμα να μην πέφτει στις ίδιες παγίδες και να παίρνει αποφάσεις με λίγο διαφορετικά κριτήρια.
Συμβουλευτική/Ψυχοθεραπεία και ενδυνάμωση του εαυτού
Η υποστήριξη από ειδικούς ψυχικής υγείας μέσω συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας ενδυναμώνει και καλλιεργεί την αυτοπεποίθηση, βοηθά στην αποκατάσταση της αυτοεκτίμησης και παρέχει εργαλεία διαχείρισης για παρόμοιες σχέσεις.
Στη roē, αναγνωρίζουμε πόσο δύσκολο και επώδυνο μπορεί να είναι το ταξίδι της αποδέσμευσης από μια τοξική σχέση με έναν νάρκισσο, γι’ αυτό και δημιουργήσαμε έναν χώρο όπου η επιστημονική γνώση συναντά την ανθρώπινη ζεστασιά και την βαθιά κατανόηση.
Eκεί ο κάθε άνθρωπος θα μπορεί να νιώσει ασφάλεια, να ξαναβρεί την αξία του και να λάβει την υποστήριξη που χρειάζεται, ώστε να θεραπεύσει τα τραύματα, να ενδυναμωθεί και να χτίσει σχέσεις υγιείς και γεμάτες σεβασμό, με ελπίδα και αυτοσεβασμό για το μέλλον.
Βιβλιογραφία
- Dutton, D. G., & Painter, S. L. (1993). Traumatic Bonding: The Development of Emotional Attachments in Battered Women and Other Relationships of Intermittent Abuse. Victimology: An International Journal, 8(1-2), 139-154.
- Festinger, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford University Press.
- Campbell, W. K., & Foster, J. D. (2007). The Narcissistic Self: Background, an Extended Agency Model, and Ongoing Controversies. In C. Sedikides & S. J. Spencer (Eds.), The Self (pp. 115-138). Psychology Press.
- Psychology Today. (2024). The Phases of a Narcissistic Relationship. https://www.psychologytoday.com/us/blog/traumatization-and-its-aftermath/202408/the-phases-of-a-narcissistic-relationship
- Attachment Project. Trauma Bonding:
